04
февраль
2021
Қоқыстырдың сақталу мерзімі, оларды жою әдістері
Қалдықтар: тұрмыстық, кәсіптік, ауылшаруашылық, медициналық, химиялық және т.б., қалдықтарды қасиеттері бойынша да бөлуге болады ең маңызды бөлімдері ол қауіпті (жаңғыш, уытты, қышқылдық, улы т.б) және қауіпті емес қоқыстар. Барлық қоқыстар бір жерде сақталып денсаулыққа зиян келтіруде.
Тұрмыстық қалдықтардың негізгі түрлеріне сипаттама беріп көрейік:
Тамақ қалдықтары
Табиғаттағы залалы: Әртүрлі ағзалар қорек ретінде қолданады.
Адамға зияны: шіріген таиақ қалдықтары – микробтар ортасы.
Таралу жолдары: ұсақ ағзалар үшін қорек.
Таралу жолдарының соңғы өнімі: ағзалар денесі, көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 1–2 жұма.
Қайта өндеу әдісі: компостирлеу.
Отта тастауға тиым салынады, себебі диоксидтер түзілуі мүмкін.
Қағаз қалдықтары
Материал: қағаз, әртүрлі бояулармен боялған және қоспалармен сіңірілген.
Табиғатқа залалы: негізі қағаз қалдықтарының зияны жоқ, бірақ қағаз сіңірген әр-түрлі бояулар зиянды газдар бөледі.
Адамға зияны: бояғыш заттар ыдырау кезінде улы заттар бөледі.
Ыдырау жолдары: ұсақ ағзалар қорек ретінде қолданады.
Сонғы ыдырау өнімі: шымтезек, әртүрлі ағзалардың қалдықтары, көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 2–3 жыл.
Қайта өндеу әдісі: Қаптама қағаз үшін өңдеу.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: көмірқышқыл газы, су, күл.
Қағазды тамақ қалдықтарымен бірге жағуға мүлдем тиым салынады себебі: диоксид түзілуі мүмкін.
Мата өнімдері
Маталар синтетикалық және табиғи түрінде болады. Төменде жазылғанның барлығы табиғи маталарға қатысты.
Табиғатқа залалы: жоқ.
Ыдырау жолдары: кейбір ұсақ ағзаларға тағам ретінде қолданылады.
Соңғы ыдырау өнімі:шымтезек, адам ағзасы,көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 2–3 жыл.
Қайта өндеу әдісі: компостірлеу.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: толық жанып кетуді қамтамасыз ететің жағдайларда өртеу.
Металл қалдықтары
Материал: темір немесе шойын.
Табиғатқа залалы: темір қоспалар көп ағзалар үшін уытты. Металл қалдықтары жануарларды жарақаттайды.
Адамға зияны: Әртүрлі жарақаттар тудырады.
Ыдырау жолдары: Суда еріген немесе ауадағы оттегінің әрекетінен темір оксидтеріне дейін баяу тотығады.
Соңғы ыдырау өнімі: тат ұнтағы немесе ерігіш темір тұздары.
Ыдырау жылдамдығы: жерде –10-20 жыл ішінде 1 мм терендікте, тұщы суда 3-5 жылда – 1мм терендіте, тұзды суда – 1-2 жылда 1 мм терендікке.
Қайта өндеу әдісі: қайта балқыту.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: дампқа (қоқыс үйіндісіне шығару) шығару немесе көму.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: темірдің оксидтері немесе ерігіш тұздары.
Шыны ыдыстар
Материал: шыны.
Табиғатқа залалы: сынық шыны қалдықтары жануарларда әртүрлі жарақаттар тудырады.
Адамға зияны: сынық шыны қалдықтары жарақат тудыруы мүмкін. Шыны ыдыста қан сорғыш құрттар дамитын су жиналады.
Ыдырау жолдары: температураның өзгеруіне байланысты баяу шыны ыдыстар сынып шашылады; шыны біртіндеп кристалданып шашылады.
Соңғы ыдырау өнімі: ұсақ шыны қалдықтары сыртынан кұмға ұқсас.
Ыдырау уақыты: жерде – бірнеше жүздеген жылдар, тыныш суда -шамасы 100 жылға дейін.
Қайта өндеу әдісі: тура тәсілі бойынша қолдану немесе балқыту.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: шыны ұнтағы.
Пластмастан жасалған өнімдер
Табиғатқа залалы: топарақта және сулы орталарда газ алмасуына кедергі келтіреді. Жануарлармен жұтылып олардың өліміне әкелуі мүмкін.
Адамға зияны: пластмастар ыдырау кезінде улы заттар түзуі мүмкін.
Ыдырау жолдары: ауадағы оттегі арқылы аз-аздап тотығады. Күн сәулелері арқылы баяу жойылады.
Сонғы ыдырау өнімі: көмірқышқыл газ және су.
Ыдырау уақыты: шамамен 100 жыл, оданда көп болуы мүмкін.
Қайта өндеу әдісі: қайта балқыту.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: көмірқышқыл газы және су.
Батареялар
Өте улы қоқыс!
Материал: мырыш, көмір, марганец оксиді.
Табиғатқа залалы: көптеген ағзалар үшін улы.
Адамға зияны: адам үшін улы.
Ыдырау жолдары: оттегінің әсерінен тотығады.
Сонғы ыдырау өнімі: марганец және мырыш тұздары.
Ыдырау уақыты: жерде –шамамен 10 жыл, тыныш суда–бірнеше жыл, тұзды суда – шамамен бір жыл.
Қайта өндеу әдісі: мырышты мектеп зертханасында сутекті алу үшін қолдануға болады, ал марганец оксидің –хлорды алу үшін.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: дампқа шығару.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: марганец пен мырыш тұздары.
Әр түрлі материалдардың табиғи ыдырау процесі белгілі бір уақытты қажет ететіндіктен, қалдықтар проблемасында өзіндік қиындықтар туады. Табиғатта тіршілігін жойған өсімдіктер мен жануарлар бактериалардың қатысуымен ыдырап, топырақ бөлшектеріне айналады. Бірақ адам соңғы уақытта табиғатты бактериалар ыдырата алмайтын көптеген синтетикалық материалдар ойлап тапты. Олардың барлығы дамптарға лақтырылып адам ағзасына зиянды заттар бөледі.
Бұл мәселені шешу үшін адамдар қалдықтарды қалпына келтірудің әр түрлі әдістерің ойлап таба бастады. Мысалы, қалдықтарды қоқыс зауыттарында жағу, сарқынды суларды ағызу, қоқыстарды көму және т.б. Бірақ бұл әдістердің бәрінің өзінің кемшіліктері бар. Мысалы: қоқысты жағу нәтижесінде атмосферада диоксиндер мен өте улы күлдің бірнеше килограммдары пайда болады ал, суларды су тазарту құрылыстарына ағызу нәтижесінде біз суды ластаймыз.Демек, біздің ойымызша, қалдықтарды қалпына келтірудің ең қолайлы әдісі - қайта өңдеу, бұл әдіс қоқыстар саның азайтумен қоса ресурс үнемді болып табылады.
Тұрмыстық қалдықтардың негізгі түрлеріне сипаттама беріп көрейік:
Тамақ қалдықтары
Табиғаттағы залалы: Әртүрлі ағзалар қорек ретінде қолданады.
Адамға зияны: шіріген таиақ қалдықтары – микробтар ортасы.
Таралу жолдары: ұсақ ағзалар үшін қорек.
Таралу жолдарының соңғы өнімі: ағзалар денесі, көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 1–2 жұма.
Қайта өндеу әдісі: компостирлеу.
Отта тастауға тиым салынады, себебі диоксидтер түзілуі мүмкін.
Қағаз қалдықтары
Материал: қағаз, әртүрлі бояулармен боялған және қоспалармен сіңірілген.
Табиғатқа залалы: негізі қағаз қалдықтарының зияны жоқ, бірақ қағаз сіңірген әр-түрлі бояулар зиянды газдар бөледі.
Адамға зияны: бояғыш заттар ыдырау кезінде улы заттар бөледі.
Ыдырау жолдары: ұсақ ағзалар қорек ретінде қолданады.
Сонғы ыдырау өнімі: шымтезек, әртүрлі ағзалардың қалдықтары, көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 2–3 жыл.
Қайта өндеу әдісі: Қаптама қағаз үшін өңдеу.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: көмірқышқыл газы, су, күл.
Қағазды тамақ қалдықтарымен бірге жағуға мүлдем тиым салынады себебі: диоксид түзілуі мүмкін.
Мата өнімдері
Маталар синтетикалық және табиғи түрінде болады. Төменде жазылғанның барлығы табиғи маталарға қатысты.
Табиғатқа залалы: жоқ.
Ыдырау жолдары: кейбір ұсақ ағзаларға тағам ретінде қолданылады.
Соңғы ыдырау өнімі:шымтезек, адам ағзасы,көмірқышқыл газы және су.
Ыдырау уақыты: 2–3 жыл.
Қайта өндеу әдісі: компостірлеу.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: толық жанып кетуді қамтамасыз ететің жағдайларда өртеу.
Металл қалдықтары
Материал: темір немесе шойын.
Табиғатқа залалы: темір қоспалар көп ағзалар үшін уытты. Металл қалдықтары жануарларды жарақаттайды.
Адамға зияны: Әртүрлі жарақаттар тудырады.
Ыдырау жолдары: Суда еріген немесе ауадағы оттегінің әрекетінен темір оксидтеріне дейін баяу тотығады.
Соңғы ыдырау өнімі: тат ұнтағы немесе ерігіш темір тұздары.
Ыдырау жылдамдығы: жерде –10-20 жыл ішінде 1 мм терендікте, тұщы суда 3-5 жылда – 1мм терендіте, тұзды суда – 1-2 жылда 1 мм терендікке.
Қайта өндеу әдісі: қайта балқыту.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: дампқа (қоқыс үйіндісіне шығару) шығару немесе көму.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: темірдің оксидтері немесе ерігіш тұздары.
Шыны ыдыстар
Материал: шыны.
Табиғатқа залалы: сынық шыны қалдықтары жануарларда әртүрлі жарақаттар тудырады.
Адамға зияны: сынық шыны қалдықтары жарақат тудыруы мүмкін. Шыны ыдыста қан сорғыш құрттар дамитын су жиналады.
Ыдырау жолдары: температураның өзгеруіне байланысты баяу шыны ыдыстар сынып шашылады; шыны біртіндеп кристалданып шашылады.
Соңғы ыдырау өнімі: ұсақ шыны қалдықтары сыртынан кұмға ұқсас.
Ыдырау уақыты: жерде – бірнеше жүздеген жылдар, тыныш суда -шамасы 100 жылға дейін.
Қайта өндеу әдісі: тура тәсілі бойынша қолдану немесе балқыту.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: шыны ұнтағы.
Пластмастан жасалған өнімдер
Табиғатқа залалы: топарақта және сулы орталарда газ алмасуына кедергі келтіреді. Жануарлармен жұтылып олардың өліміне әкелуі мүмкін.
Адамға зияны: пластмастар ыдырау кезінде улы заттар түзуі мүмкін.
Ыдырау жолдары: ауадағы оттегі арқылы аз-аздап тотығады. Күн сәулелері арқылы баяу жойылады.
Сонғы ыдырау өнімі: көмірқышқыл газ және су.
Ыдырау уақыты: шамамен 100 жыл, оданда көп болуы мүмкін.
Қайта өндеу әдісі: қайта балқыту.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: көмірқышқыл газы және су.
Батареялар
Өте улы қоқыс!
Материал: мырыш, көмір, марганец оксиді.
Табиғатқа залалы: көптеген ағзалар үшін улы.
Адамға зияны: адам үшін улы.
Ыдырау жолдары: оттегінің әсерінен тотығады.
Сонғы ыдырау өнімі: марганец және мырыш тұздары.
Ыдырау уақыты: жерде –шамамен 10 жыл, тыныш суда–бірнеше жыл, тұзды суда – шамамен бір жыл.
Қайта өндеу әдісі: мырышты мектеп зертханасында сутекті алу үшін қолдануға болады, ал марганец оксидің –хлорды алу үшін.
Зиянсыз етудің ең аз дегенде қауіпті әдісі: дампқа шығару.
Зиянсыз ету кезінде түзілетін өнімдер: марганец пен мырыш тұздары.
Әр түрлі материалдардың табиғи ыдырау процесі белгілі бір уақытты қажет ететіндіктен, қалдықтар проблемасында өзіндік қиындықтар туады. Табиғатта тіршілігін жойған өсімдіктер мен жануарлар бактериалардың қатысуымен ыдырап, топырақ бөлшектеріне айналады. Бірақ адам соңғы уақытта табиғатты бактериалар ыдырата алмайтын көптеген синтетикалық материалдар ойлап тапты. Олардың барлығы дамптарға лақтырылып адам ағзасына зиянды заттар бөледі.
Бұл мәселені шешу үшін адамдар қалдықтарды қалпына келтірудің әр түрлі әдістерің ойлап таба бастады. Мысалы, қалдықтарды қоқыс зауыттарында жағу, сарқынды суларды ағызу, қоқыстарды көму және т.б. Бірақ бұл әдістердің бәрінің өзінің кемшіліктері бар. Мысалы: қоқысты жағу нәтижесінде атмосферада диоксиндер мен өте улы күлдің бірнеше килограммдары пайда болады ал, суларды су тазарту құрылыстарына ағызу нәтижесінде біз суды ластаймыз.Демек, біздің ойымызша, қалдықтарды қалпына келтірудің ең қолайлы әдісі - қайта өңдеу, бұл әдіс қоқыстар саның азайтумен қоса ресурс үнемді болып табылады.
